Khi nhắc đến Thần Sa, ngay từ cái tên đã gợi cho du khách một sự tò mò không hề nhỏ mà từ đó gợi lên sự thôi thúc muốn khám phá về nơi này. Thần Sa có những dãy núi đá vôi dày đặc thuộc phần cuối của sơn hệ Bắc Sơn và những dải thung lũng hẹp dọc theo đôi bờ sông Thần Sa. Chính trong các hang động ở Thần Sa vào những năm 70 - 80 của thế kỉ XX các nhà khảo cổ học Việt Nam đã phát hiện được một loạt các di chỉ khảo cổ có niên đại từ trung kì đồ đá cũ đến sơ kì thời đại đồ đá mới, từ khoảng 30.000 năm đến 10.000 năm cách ngày nay, như: Phiêng Tung, Ngườm, Nà Ngùn, Thắm Choong, Hạ Sơn1, Hạ Sơn 2... Trong đó địa điểm quan trọng nhất là Mái đá Ngườm.

Toàn cảnh mái đá Ngườm

        Mái đá Ngườm nằm trên sườn núi phía Bắc dãy núi Ngườm, thuộc xóm Kim Sơn. Đây là một mái đá khổng lồ, chiều rộng chừng 60m, chiều cao 30m, nằm ở độ cao khoảng 30m so với mặt sông Thần Sa chảy ngang trước mặt. Hố khai quật của di chỉ Ngườm cho thấy địa tầng có 4 tầng văn hoá khảo cổ. Những di vật đá đặc trưng của nền văn hoá Bắc Sơn, Hoà Bình, Sơn Vi nằm ở tầng 1, tầng 2, ở tầng 3 thuần các công cụ đặc trưng của Ngườm. Và ở tầng văn hoá thứ 4, là hàng vạn công cụ đá kiểu Phiêng Tung. Ở Phiêng Tung và Ngườm, những công cụ mũi nhọn, công cụ nạo và kỹ thuật gia công lần thứ hai giống những công cụ và kỹ thuật điển hình của văn hoá Mút-xchi-ê, nền văn hoá tiêu biểu cho thời đại trung kì đồ đá cũ thế giới và gần gũi với nền văn hoá Trung kỳ đá cũ Ấn Độ Nevasien. Những phát hiện khảo cổ học ở nơi đây đã giúp các nhà khảo cổ học xác định được: Ở Thần Sa, ở Việt Nam có một nền văn hoá khảo cổ đá cũ - văn hoá Thần Sa. Chủ nhân của nền văn hoá Thần Sa là những người khôn ngoan...

Các hố khai quật khảo cổ tại mái đá Ngườm

        Do có một ý nghĩa quan trọng về mặt khoa học, có một vị trí đặc biệt trong việc tìm hiểu về lịch sử tiến hoá của con người nguyên thuỷ trên đất Việt Nam nói riêng và cả vùng Đông Nam Á lục địa nói chung, khu di tích khảo cổ học Thần Sa được Nhà nước xếp hạng quốc gia năm 1982 và được Bộ văn hoá Thông tin đưa vào mục di tích đặc biệt của quốc gia.

Thác Mưa Rơi - Thần Sa

        Ngoài Khu di tích khảo cổ học Mái đá Ngườm, một địa điểm cũng gắn liền với tên gọi Thần Sa mà mọi người thường nhắc đến, đó là Thác Mưa Rơi, hay còn gọi là thác Nậm Rứt, theo cách gọi của người dân nơi đây. Gọi là thác mưa rơi có lẽ bởi chỉ khi nào có mưa, thì sau đó thác mới có nước. Những dòng nước trắng xóa đổ từ độ cao 20, 30 mét xuống dòng sông Thần Sa, bụi nước bay cả sang bên đường làm cho con người cảm thấy một không khí thật mát mẻ, hiền hòa của cảnh vật thiên nhiên hùng vỹ. Vào mùa hè, thác Mưa Rơi được hiện ra như  một nàng "Công chúa rừng xanh" hiện ra đôi ba ngày, rồi lại ẩn mình trong vách núi. Thác có nét đặc thù huyền ảo bởi sự đan xen của nhiều dòng thác lớn và vô số dòng thác nhỏ phun từ kẽ đá như vòi hoa sen phun nước xuống hoa lá đầy vẻ quyến rũ thanh bình, cùng với bầu không khí trong lành mát mẻ, càng tạo nên một vẻ đẹp hoang sơ của nàng sơn nữ với bản nhạc rừng chỉ có ở thác ...mưa rơi.

Thác nước 7 tầng tại xóm Trung sơn, xã Thần Sa

        Thần Sa không chỉ có mái Đá ngườm, thác Mưa Rơi mà ngay cả những dòng suối nhỏ cũng đã hình thành những thác nước đẹp đến mê mẩn lòng người. Khi đến với khu vực thác 7 tầng tại xóm Trung Sơn, hay một tên gọi khác mà mọi ngươi thường nói là thác ông Tiên sẽ mang đến cho du khách một cái nhìn rất mới về một vùng đất nơi đây. Được ví như thác bản dốc thu nhỏ, dòng nước đổ từ trên cao xuống, chảy qua 7 tầng đá ... Thác nước được ẩn mình dưới những tán cây, dòng nước mềm mại như dải lụa bạch, quấn quanh những thân cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi, dày đặc những rêu phong và chằng chịt tầm gửi, tạo nên một bức tranh thủy mặc mê hoặc hồn người. Hùng vĩ, duyên dáng, cảm khái là những điều mà du khách cảm nhận được khi tới thăm thác 7 tầng. Sự nguyên sơ, vắng bóng người ở nơi đây chính đã tạo nên sự hấp dẫn và gọi mời.

        Trải qua hành trình khám phá, thưởng ngoại những vẻ đẹp thiên nhiên trên mảnh đất này, khi đã có cảm giác mệt mỏi, muốn dừng chân thì những bản nhà sàn, những món ăn đặc trưng của người dân tộc tày nơi đây là một địa điểm không thể lý tưởng hơn dành cho du khách. Chưa hình thành như những hình thức du lịch cộng đồng nhưng nơi đây cũng không khó cho mỗi chúng ta có thêm những trải nghiệm về sự bình dị, mộc mạc và cũng rất đỗi hiếu khách của con người nơi đây. Đến với những bản làng nơi đây, du khách sẽ được thưởng thức những món ăn mang đặc trưng của vùng đất nơi đây, có thể nói đến như món Cua Đá và Ốc hang, được chế biến khá cầu kỳ.

        Với những tiềm năng trong du lịch là rất nhiều như vậy, tuy nhiên tất cả còn rất mới mẻ đối với những người thích khám phá, chưa thật sự được nhiều người biết đến, do đó đòi hỏi chính quyền địa phương cần có thêm nhiều giải pháp khai thác tiềm năng, lợi thế này của đại phương. Đồng thời kết hợp hài hòa giữa phát triển và bảo tồn bản sắc về vẻ đẹp của con người và thiên nhiên nơi đây. Theo như ông Lê Văn Thanh, Chủ tịch UBND xã Thần Sa cho biết, để có thể khai thác hết tiềm năng về du lịch của địa phương, thì chính quyền cũng rất cần sự quan tâm của các cấp, các ngành, các công ty về du lịch có năng lực đầu tư, quy hoạch sao cho tạo thành một chuỗi du lịch đồng bộ, qua đây góp phần quảng bá, nâng tầm du lịch cho xã, tạo công ăn, việc làm cho người dân...

        Để có thêm những trải nghiệm về vẻ đẹp thiên nhiên và sự hiếu khách của người dân vùng cao. Thần Sa là một địa điểm hứa hẹn không thể bỏ qua trong cẩm nang của du khách khi đến với huyện Võ Nhai, đặc biệt là trong những ngày hè này./.

Thực hiện: Anh Tuấn - Hữu Được (Trung tâm Văn hóa, Thể thao - Truyền thông Võ Nhai)